Artykuł

Janina Sabat

Janina Sabat

Typologia zgwałceń


Gdy chcemy omówić różne formy gwałtu musimy odwołać się do różnych klasyfikacji tegoż przestępstwa. Jedną z nich stworzył Soutoul, który rozróżnia następujące rodzaje gwałtów:
  • Gwałt kazirodczy - między członkami najbliższej rodziny, jednakże wgłębiając się w specyfikę przestępstwa seksualnego jakim jest kazirodztwo należy z rezerwą podchodzić do znaczenia "gwałtu" (gdyż ofiara wcale nie musi czuć się zgwałcona, wręcz przeciwnie, niekiedy uważa, że współżycie z członkiem rodziny jest czymś normalnym), bowiem negatywny wpływ na psychikę można stwierdzić praktycznie tylko u osób poniżej 12 roku życia (Lew-Starowicz, 1988: 83, 89-95).
  • Gwałt zbiorowy - który najczęściej nie ma na celu skrzywdzenia ofiary, tylko chęć współżycia z nią i przestępstwa te rzadko kończą się ciążą (Lew-Starowicz, 1988: 83). Często zdarza się, że do gwałtów zborowych dochodzi podczas imprez młodzieżowych. Jednakże na jednej z konferencji omawiając gwałt zbiorowy spotkałam się z zarzutem, że w dzisiejszych czasach gwałty zbiorowe bywają niekiedy bardziej brutalne, niż inne rodzaje gwałtów. Otóż można przyjąć takie założenie, jeśli weźmiemy pod uwagę ból psychiczny jakiego doświadcza konkretna, niewinna kobieta, jednakże sprawa nie jest już taka prosta jeśli chodzi o motywację gwałcicieli. Niemniej jednak uważam, że faktycznie jest to zagadnienie godne zbadania.
  • Gwałt indywidualny - ten rodzaj gwałtu może być dokonany w wyniku wystąpienia sprzyjających okoliczności, czyli na wskutek przypadkowej sytuacji, lub z premedytacją, kiedy sprawca planuje szczegółowo cały przebieg przestępstwa. Niestety w tym przypadku najczęściej dochodzi do urazów fizycznych, gwałciciel może mieć cechy sadystyczne, osobowość nieprawidłową, psychopatologiczną. Gwałty te bardzo często prowadzą do zgonów ofiary. Przestępca o zaburzonej osobowości obawia się konsekwencji czynu, którego się dopuścił i chcąc zatrzeć wszelkie ślady - zabija ofiarę, aby nikt się nie dowiedział (Lew-Starowicz, 1988: 83, 95-97).
  • Gwałt w czasie snu - niestety co do tego typu gwałtów trzeba podchodzić z ogromnym dystansem, gdyż znane są przypadki, że ofiara zgłasza przestępstwo, po czym okazuje się, że doświadczyła halucynacji, lub ma inne zaburzenia natury psychicznej (Lew-Starowicz, 1988: 83).
  • Gwałt w czasie narkozy i hipnozy - teoretycznie dokonanie gwałtu na osobie będącej w stanie hipnozy jest niemożliwe, gdyż osoba ta zachowuje pełną świadomość, o ile wcześniej nie zażyła środków, które tą świadomość mogą zaburzyć (Lew-Starowicz, 1988: 83).
  • Gwałt sodomiczny - bardzo często występuje w przypadkach zgwałceń zbiorowych, co powoduje u ofiary uszkodzenie zwieracza odbytu (Lew-Starowicz, 1988: 83).
  • Gwałt wojenny, znany od najdawniejszych lat, straszna broń stosowana podczas działań wojskowych w danym kraju. Pisze o tym Véronique Nahoum-Grappe:
      Celem metodycznych gwałtów w czasie wojen jest przerwanie ciągłości pokrewieństwa w grupie nieprzyjaciela (...) Gwałt jest w najwyższym stopniu profanacją, zbrodnią uderzającą w ciało kobiety, a przez to zamachem na życie całej społeczności (...) Świadome planowanie gwałtów nadaje im w pełnym tego słowa znaczeniu sens działań ludobójczych - zniszczyć gen tam, gdzie się on powiela, czyli w łonie kobiety, to symbolicznie zniszczyć całą wrogą społeczność w jej istocie (...) Spłodzenie dziecka żonie nieprzyjaciela pozwala zakładać, ze zbiorowy wróg, który pozbawiony będzie w ten sposób możliwości reprodukcji, zostanie raz na zawsze usunięty (Nahoum-Grappe, 2010: 50-53).

Jeden z najbardziej znanych badaczy psychologicznych aspektów zgwałceń, A.N. Groht uważa, że "zgwałcenie jest zachowaniem seksualnym w służbie nieseksualnych potrzeb" (Hołyst, 2009: 567). Inny badacz J. Godlewski zauważył, że typy zgwałceń różnią się pod względem motywacji (Hołyst, 2009: 567). Opisuje to Hołyst w "Psychologii kryminalistycznej":

    Wyodrębnione typy zgwałceń autor uszeregował tak, że tworzą one ciąg zaczynający się od motywowanych głównie pozaseksualnie poprzez motywowane niespecyficznie, kombinacyjnie, a kończący się na motywowanych seksualnie. Tym sposobem powstał jednostopniowy podział, oparty na kryterium motywacji, który powinien się zaczynać od zgwałcenia opisanego jako typowo pozaseksualnie motywowana postać i nazwanego przez autora zgwałceniem represyjnym (Hołyst, 2009: 567).

Typologia zgwałceń [1]


Zgwałcenia motywowane głównie pozaseksualnie


Zgwałcenie represyjne


Ograniczona przemoc i agresja, mogą być wspomagane groźbami; przeważnie brak uszkodzenia ciała; rozkazujący i poniżający język, "czasem poniżające, intymne dochodzenie" (pogrubienie ? J.S.); brak cech charakterystycznych jeśli chodzi o czas; "napaść epizodyczna"; motywacją jest chęć ukarania ofiary i jej poniżenie; nie musi dojść do emisji, lecz np. do podobnej czynności; wprowadzanie w czyn pomysłów mających na celu dodatkowe poniżenie ofiary; przeważnie zgwałcenie planowane jest zaraz po doznaniu krzywdy przez gwałciciela, jednakże realizowane jest w późniejszym czasie, kiedy nadarzy się odpowiednia okazja; czasami zdarza się, że gwałt represyjny jest reakcją na frustrację (za: Hołyst, 2009: 568).

Zgwałcenie władcze


Agresja i przemoc są ograniczone, instrumentalne; uszkodzenie ciała przeważnie nie występuje, a nawet jeśli, to zazwyczaj jest niezamierzone; "język nakazowo-dochodzeniowy, polecenia, pytania osobiste" (pogrubienie - J.S.); dłuższy czas trwania napaści; sytuacje napaści mogą się powtórzyć a towarzyszyć im może wzrost agresywności; ataki są planowane, dokonywane z premedytacją i przeważnie poprzedzają je fantazje erotyczne; napastnik może być pijany, "w nastroju lękowym"; motywacja sprawcy związana jest z chęcią uspokojenia "głębokich niepewności i poczucia niewydolności" oraz poszukiwaniem u ofiary uznania; czasami zgwałcenie polega na tym, że napastnik "manipuluje przy narządach płciowych" ofiary, a gdy nie ma on erekcji, wówczas wymusza pobudzanie prącia ustami, językiem (za: Hołyst, 2009: 568).

Zgwałcenie gniewne


Agresja ma charakter wyładowania i przekracza instrumentalne potrzeby; uszkodzenia ciała są zamierzone i dotyczą wszystkich okolic: język jest sprośny, obelżywy i obfity w przekleństwa; krótki czas napaści, która jest epizodyczna, nagła, impulsywna i zazwyczaj spontaniczna; gwałciciel jest wściekły i może wykazywać oznaki depresyjne; motywacją do popełnienia czynu jest chęć zadośćuczynienia sobie za krzywdy wyrządzone przez życie w ogóle lub przez inne kobiety; zdarza się, ze gwałciciel "nie usiłuje odbyć stosunku seksualnego" (za: Hołyst, 2009: 568).

Zgwałcenia motywowane niespecyficznie bądź kombinacyjnie


Zgwałcenie psychopatyczne lub socjopatyczne [2]

Agresja i przemoc są instrumentalne i ograniczone, jednakże, jeśli sprawca jest wyjątkowo brutalny a ofiara atakuje w samoobronie bądź stawia silny opór, wówczas rozmiary tejże agresji mogą być większe niż w rzeczywistości potrzeba do zdominowania ofiary; uszkodzenia ciała nie występują lub są ograniczone, jednakże, chociaż są niezamierzone, to mogą być znaczące i niekiedy prowadzą do gwałtownie dokonanego zabójstwa; "język nakazowy" (pogrubienie - J.S.); najczęściej dochodzi do stosunku płciowego; napastnik jest przeważnie pijany, "pierwotnie raczej w stanie odhamowania niż podniecenia"; całe wydarzenie jest krótkie, jednakże wywołane przez nadarzającą się okazję lub zaplanowane; ataki mogą "należeć do stałego stylu bycia" napastnika, mogą się powtarzać i występować "w zastraszonym środowisku" (za: Hołyst, 2009: 569).

Zgwałcenie impulsywne [3]

Duża agresja i wiele przemocy, brutalność i gwałtowność, które mogą prowadzić do zabójstwa; na ciele przeważnie widoczne są ślady duszenia lub ciosów, które doprowadziły do śmierci; czas trwania napaści nie jest charakterystyczny, lecz przeważnie jest krótki; sprawca atakuje zazwyczaj epizodycznie "być może wskutek często dramatycznych konsekwencji i szybkiej wykrywalności" ale czasami występuje powtarzalność napaści; ataki są niezaplanowane lub przynajmniej nie jako zgwałcenia; gwałciciel może być wzburzony, ale jego stan nie posiada charakterystycznych cech; najczęściej dochodzi do stosunku seksualnego; motywacją czynu jest "dążenie do przełamania bariery nieprzystosowania społecznego, odreagowania poczucia krzywdy doznanej przez odrzucenie spowodowane upośledzeniem bądź poczucia krzywdy spowodowanego przekonaniem o odrzuceniu; brak danych dotyczących cech charakterystycznych języka jakim posługiwał się gwałciciel" (za: Hołyst, 2009: 569).

Zgwałcenia motywowane seksualnie


Zgwałcenie sytuacyjne [4]


Instrumentalna i ograniczona przemoc; przeważnie brak uszkodzeń ciała; brak cech charakterystycznych w języku napastnika; epizodyczność; plany dotyczące zgwałcenia nie występują; motywacją jest chęć zaspokojenia popędu seksualnego; czas trwania napaści jest raczej krótki, jednakże może go poprzedzać długotrwający petting; sprawca jest podniecony seksualnie; czasami sprawca doprowadza do stosunku a czasami odstępuje widząc autentyczny opór kobiety (za: Hołyst, 2009: 570).

Zgwałcenie instrumentalne w służbie innych dewiacji (prócz sadyzmu)


Ograniczona przemoc oraz agresja; uszkodzenia ciała nie występują lub są ograniczone, a jeśli już występują, to były niezamierzone; "język niecharakterystyczny, czasem uwodzicielski, czasem także grożący" (pogrubienie ? J.S.); zazwyczaj krótki czas trwania, napaści na kobiety się powtarzają i są dokonywane z premedytacją, poprzedzają je fantazje erotyczne; może się jednak zdarzyć, że napaść będzie przypadkowa i niezaplanowana, leczy wywołana przez daną sytuację i sprowokowana rozbudzonymi fantazjami oraz podnieceniem seksualnym; sprawca jest podniecony; jego motywacją jest chęć zdobycia nieosiągalnego lub trudno osiągalnego, za pomocą powszechnie akceptowanych lub nieakceptowanych metod, partnera, jak i potrzeba zaspokojenia seksualnego; zachowanie napastnika zależy od rodzaju jego dewiacji seksualnych oraz "od osobistego skryptu" (za: Hołyst, 2009: 570).

Zgwałcenie sadystyczne [5]


Erotyczny charakter agresji i przemocy; występują uszkodzenia ciała, szczególnie jeśli chodzi o narządy płciowe oraz trzeciorzędowe cechy płciowe, "w krańcowych przypadkach dochodzi do zabójstwa i okaleczenia zwłok, do ich niszczenia, może jednak wystąpić np. jedynie uduszenie (nekrosadyzm)"; język sprawcy napaści jest poniżający i rozkazujący; czas trwania napaści zazwyczaj dłuższy a w przypadkach zbrodni o charakterze rytualnym - bardzo długi; napastnik jest silnie podniecony a jego napaści są dobrze zaplanowane, przemyślane i są powtarzane; napaściom może towarzyszyć rytualizacja np.: "nakładanie więzów, torturowanie, dziwaczności..." i mogą występować naprzemiennie z napaściami o charakterze niesadystycznym; motywacją czynu jest chęć niszczenia i unicestwiania, która ma symbolizować władzę nad ciałem partnerki i jego dowolnym dysponowaniem; napastnik chce zaspokoić się seksualnie, a może to zrobić tylko w ten drastyczny sposób lub w sposób jemu pośredni "poprzez następne odtwarzanie w wyobraźni dokonanego aktu sadystycznego w trakcie jawnego zachowania seksualnego niesadystycznego (podczas zwyczajowego stosunku seksualnego dewiant produkuje sadystyczne wyobrażenia odtwórcze)"; w trakcie napaści nie musi dojść do stosunku seksualnego, a czasami napastnik współżyje ze zwłokami (za: Hołyst, 2009: 570-571).

Zgwałcenie dewiacyjne


Erotyczny charakter agresji i przemocy, które ograniczane są do "rozmiarów instrumentalnych"; niezamierzone, przypadkowe, ograniczone uszkodzenia ciała; "język mało charakterystyczny; może być grożący i rozkazujący początkowo, by już po zgwałceniu ciepłym tonem wyrażać skruchę" (pogrubienie - J.S.); ataki się powtarzają a napaści trwają krótko; akt seksualny nie ma cech charakterystycznych; gwałciciel jest podniecony; zaatakowanie poprzedzane jest fantazjami i może być aktywizowane gdy okoliczności będą sprzyjające, a takich sytuacji poszukuje sam napastnik; motywacją jest "uzyskanie sprawności seksualnej i zaspokojenie seksualnej potrzeby; czasem jednocześnie zdobycie >>materiału pędnego<< energetyzującego wyobraźnię podczas późniejszych stosunków z dobrowolną partnerką, przebiegających w warstwie jawnej zwyczajnie (niedewiacyjnie)" (za: Hołyst, 2009: 571).

Podsumowanie


Warto również na koniec dodać, że rozpowszechnienie pornografii miało znaczący wpływ na to, w jaki sposób dokonywane były przestępstwa. W latach 60-70. XX wieku, kiedy seksuologia nie była tak rozpowszechniona, a nawet jeśli, to wstyd było o tym mówić, dominowały zachowania seksualne takie jak oralizm czy analizm, gdyż po prostu było to coś zakazanego, coś niewłaściwego. W dzisiejszych czasach seks oralny czy analny nie są czymś szokującym, tak więc w przypadku gwałtów częściej zdarzają się te klasyczne, dopochwowe. Nie można jednak powiedzieć, że inne praktyki nie są stosowane, ponieważ są i zapewne - niestety - nadal będą a ich występowanie zależeć będzie od preferencji danego sprawcy oraz ewentualnych okoliczności.



    Autorka jest magistrem filologii polskiej, językoznawcą, z zamiłowania historykiem seksualności zajmującym się problematyką przestępstwa zgwałcenia oraz trans płciowości. Feministka, a ponadto członkini Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego. Ukończyła także Studia Podyplomowe Negocjacji Kryzysowych na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Śląskiego. Swoje zainteresowania badawcze skupia zwłaszcza na psycholingwistyce, lingwistyce kryminalistycznej oraz komunikacji interpersonalnej i kryzysowej. Zajmuje się również zagadnieniami związanymi z językoznawstwem polonistycznym oraz słowiańskim, a także psychologią kliniczną, psychopatologią i seksuologią.



Bibliografia


  • Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M., 2012: Psychologia społeczna. Poznań.
  • Biel D., 1988: Przestępstwa zgwałcenia na terenie Bielska-Białej w latach 1983-1987. Katowice. [niepublikowana praca magisterska napisana pod kierunkiem Prof. dr hab. Oktawii Górniok].
  • Bieniek M., 1974: Zgwałcenie prawno-kryminologiczne. Warszawa.
  • Bilikiewicz T., Imieliński K. (red.), 1974: Seksuologia kliniczna. Warszawa.
  • Eisenberg U., 1990: Kriminologe. Köln.
  • Godlewski J., 1967: Typologia zgwałceń. "Psychiatria Polska" nr 4.
  • Górski E., Krzyżanowski S., 1973: Zgwałcenie i jego sprawca. Warszawa.
  • Hanausek T., Marek Z., Widacki J., 1976: Zgwałcenie. Warszawa.
  • Hołyst B., 2009: Motywacja seksualna czynów przestępnych. W tegoż: Psychologia kryminalistyczna. Warszawa.
  • Hołyst B., 2007: Profile sprawców zgwałceń. W tegoż: Socjologia kryminalistyczna, tom 2. Warszawa.
  • Imieliński K., 1990: Seksiatria. Warszawa.
  • Imieliński K. (red.), 1980: Seksuologia biologiczna. Warszawa.
  • Imieliński K., 1989: Seksuologia. Mitologia, historia, kultura. Warszawa.
  • Lernell L., 1974: Przestępczość seksualna, Zagadnienia prawne i kryminologiczne. W:
  • Imieliński K. (red.): Seksuologia społeczna. Warszawa.
  • Lernell L., 1984: Zgwałcenia oraz inne zachowania seksualne wymuszone. W: Imieliński K. (red.): Seksuologia kulturowa. Warszawa.
  • Lew-Starowicz Z., 1988: Seksuologia sądowa. Warszawa.
  • Sabat J., 2012: Historia gwałtu w zarysie od XVI wieku do czasów współczesnych. Sosnowiec. [niepublikowana praca dyplomowa napisana pod kierunkiem Prof. dr hab. Jadwigi Stawnickiej].
  • Sabat J., 2012: Przestępstwo seksualne jako sytuacja kryzysowa a wybrane aspekty komunikacji z ofiarą ? zagadnienia teoretyczne i perspektywy badawcze. Dostępne w World Wide Web: http://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=672
  • Sabat J., 2012: Przestępstwo zgwałcenia jako sytuacja kryzysowa a wybrane aspekty komunikacji z ofiarą - zagadnienia teoretyczne i perspektywy badawcze. W: J. Stawnicka (red.), Komunikacja w sytuacjach kryzysowych III. Katowice.
  • Sabat J., Dorminger Ł., 2013: Od gwałtu starotestamentowego do przestępczości seksualnej w XX wieku - czyli historyczny zarys przestępstwa zgwałcenia. Katowice. [praca niepublikowana]
  • Sławik K., 1988: Przestępstwo i jego sprawca. Warszawa.
  • Sławik K., 1996: Współczesny sprawca przestępstwa. Szczecin.
  • Vigarello G., 2010: Historia gwałtu. Warszawa.




Opublikowano: 2013-07-21



Oceń artykuł:


Ten artykuł nie ma jeszcze żadnych komentarzy. Skomentuj artykuł